Wieliczka

gmina Wieliczka

fot. sierpień 1996

Założenia obronne Zamku Żupnego w Wieliczce stanowią budowle usytuowane w północno-zachodniej części miasta lokacyjnego, które od końca XIII w. do 1945 r. były siedzibą zarządu krakowskich żup (salin), tj. kopalni i warzelni soli w Bochni i Wieliczce. Stanowią one jedyny tego typu obiekt w kraju, będąc równocześnie znakomitym przykładem architektury średniowiecznej i z czasów nowożytnych, związanej z rozwojem górnictwa solnego w Europie.

Zamek Środkowy (XIII w.) – najstarszy budynek zespołu zamkowego, historycznie zwany „Domem pośród Żupy”. Do budowy najstarszej części użyto piaskowca beskidzkiego, do rozbudowy zamku – cegły. W styczniu 1945 r. został zburzony do piwnic. Odbudowę budynku ukończono w 1984 r. W zamku mieszczą się wystawy stałe poświęcone: archeologii, historii miasta, kolekcja solniczek, Sala Gotycka oraz sala wystaw czasowych.

Zamek Północny (XIV w.) zwany niegdyś „Domem Żupnym”. Mieściły się w nim pomieszczenia gospodarcze, kaplica, komnaty mieszkalne dla wyższych urzędników oraz łojownia. W piwnicy znajdowało się pomieszczenie więzienie zwane „Groch”. Na północnej ścianie przewiązki łączącej „Dom Żupny” z „Domem pośród Żupy” widnieje herb Bonerów (żupników z 1 poł. XVI w.)

Zamek Południowy (XIX w.) – niegdyś mieścił pomieszczenia gospodarcze, mieszkanie dozorcy, remizę strażacką oraz skład przeciwpożarowy; obecnie przeznaczony jest dla potrzeb Muzeum oraz działającej tutaj restauracji.

Baszta (XIV w) – jedyna zachowana z średniowiecznej fortyfikacji miejskiej. Za panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało otoczone murem z dwoma bramami oraz 19 basztami. Znajdowały się tutaj m.in. więzienie, strzelnice, a nawet czasowo mieszkanie kapelana żupnego. Wewnątrz zobaczyć można fotografie przedstawiające jej dawny i obecny wygląd. Z okien roztacza się widok na zabudowę zamku.

Szyb poszukiwawczy – (poł. XIII ) najstarszy szyb górniczy w Wieliczce; W rzucie poziomym miał kształt prostokąta o wymiarach 3,4 m na 2,4 m. Nieznana jest jego rzeczywista głębokość (badania zakończono na głębokości 7 m) zakłada się, że zakończono jego zgłębianie zanim dotarł do złoża solnego.

Kuchnia Żupna (XV w.) – na dziedzińcu zamkowym zrekonstruowane zostały mury pierwszego „zakładu zbiorowego żywienia” w Polsce, w którym administracja żupna, górnicy oraz przyjeżdżający po sól prasołowie otrzymywali bezpłatnie posiłki.

Mur obronny (koniec XIII w.) – w kształcie owalu, zbudowany z piaskowca beskidzkiego z końca XIII w. otaczał pierwotny zamek w formie wieży obronno-mieszkalnej o wym. o wym. 16 x 10 m. Wjazd znajdował się w pobliżu północno-wschodniego narożnika.

Tekst ze strony: http://muzeum.wieliczka.pl.