Stoszowice

gmina Stoszowice

fot. lipiec 1999

Dzieje zamku poznane są słabo i nie zostało ostatecznie wyjaśnione kto i kiedy go wzniósł. 
Być może w Stoszowicach istniał zamek już w okresie średniowiecza. Nie ma jednak na ten temat żadnych dowodów. Wiadomo, że właścicielami wsi w latach 1221 - 1227 byli Stosz i Leonard, skłóceni z księciem Henrykiem Brodatym, przedstawiciele rodu Stoszów. Nie wiadomo nic na temat ich siedziby. W 1278 r. jako właściciela dóbr notuje się członka dworu księcia Henryka IV Probusa, Paszko, syna Piotra Stosza. W XVI w. istniało tu już założenie zamkowe lub dworskie będące siedzibą starostów i wójtów dziedzicznych Ząbkowic Śląskich. Nie wiadomo kto był jego budowniczym. Założenie, oprócz budowli mieszkalnych i gospodarczych, obejmowało system obronny w postaci otaczającej go fosy z wodą i zewnętrznego obwodu murów z półkolistymi bastejami.
Najprawdopodobniej zamek został wzniesiony jako grodzisko w 1 poł. XV w. Około roku 1600 został rozbudowany i przebudowany w stylu renesansowym, jako założenie obronne z półkolistymi bastejami, otoczone fosą z wodą.
Przebudowany i powiększony w XVII w., a następnie dość gruntownie, dwukrotnie w XIX wieku (lata 1806-1815, 1879-1882), oraz remont w latach 1964-1968. Remonty i przebudowy częściowo zatarły pierwotny charakter.

Obecnie całość założona jest na czworoboku z trzema kolistymi basztami na narożach jako założenie trójskrzydłowe z czwartym bokiem zamkniętym murem kurtynowym z wewnętrznym dziedzińcem z bramą przejazdową.
Skrzydła jedno i dwutraktowe, dwukondygnacyjne, nakryte są dachami dwuspadowymi akcentowanymi ozdobnymi trójkątnymi szczytami, zachowały część sklepień kolebkowych w salach parteru. Po zniszczeniach wojennych odbudowany i adaptowany na potrzeby ośrodka hodowli zarodowej. Część północna muru obronnego zniszczona. Obecnie stanowi własność prywatną. Wśród ciekawostek tego obiektu możemy zobaczyć :
- Płaskorzeźby na ścianie kurtynowej, elewacji frontowej i wieży (herby),
- Tablica herbowa w holu na parterze,
- Balustrada schodów,
- Renesansowe malowidła na strychu (ściany nad stropem), ze scenami rodzajowymi.
Mur obronny zbudowany z kamienia polnego, osiąga wysokość od 2,5 do 3 metrów, zachowany z trzech stron dworu – za wyjątkiem strony północnej. Czworoboczny z pięcioma kolistymi bastejami. Blankowany, przepruty otworami strzelniczymi. Stanowi rzadki przykład zachowanego, nowożytnego obwarowania dworskiego na Śląsku. Niewątpliwie najwartościowszym fragmentem całego założenia jest dawny ogród założony niewątpliwie według wzorów francuskich. Do tego wzorca nawiązuje również osiowo ukształtowana aleja lipowa. Wiek drzew waha się od 60 do 130 lat, występują drzewa o charakterze pomnikowym m.in. buki, dęby i lipy. Pośród pozostałości nader licznych ogrodów na terenie Śląska nie wiele z nich może wykazać się tak czytelnym układem stylowym jak ten w Stoszowicach.

Tekst Ronalda Studnickiego ze strony www.stoszowice.pl.