Płonina

Zamek Niesytno, gmina Bolków

fot. lipiec 2009

Zespół zamkowo-pałacowy Niesytno, zajmuje wierzchołek i zbocza Góry Zamkowej o wysokości sięgającej około 520 m n.p.m., położonej w centrum wsi Płonina. Od strony północnej i zachodniej góra ma strome, trudno dostępne zbocza, od południa jej stok jest łagodniejszy i znacznie przekształcony przez XIX-wieczny ogród angielski; najdogodniejszy dostęp do zamku wiedzie natomiast od strony wschodniej. Składa się on z reliktów zamku średniowiecznego oraz położonego nieco niżej zespołu zabudowań nowożytnych, z pałacem, dziedzińcami i bramą, a także zaniedbanym ogrodem.

Dzieje zamku Niesytno są słabo rozpoznane. Choć zamkowi dość często przypisuje się XIV-wieczną metrykę brak jest jakichkolwiek źródeł poświadczających jego istnienie w tym stuleciu. Pierwsza wzmianka pochodzi z 5 listopada 1432 roku, a odnaleźć ją można w liście biskupa wrocławskiego Konrada z Oleśnicy do wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Paula Bellitzera von Russdorffa. W roku 1432 zamek we władaniu Hayna, ze znanego śląskiego rodu Czirnów, który po przystaniu do Husytów parał się raubritterstwem, szkodząc interesom handlowym Świdnicy. Interwencja wojsk świdnickich i zdobycie Niesytna zmusiło Hayna do ucieczki na zamek Sokolec. Po 1432 roku zamek przeszedł w ręce potężnego śląskiego rodu: Zedlitzów. Pierwszym z nich był Hetnschel von Zedlitz, rezydujący tam od 1433 roku. Po nim dobra płonińskie trzymał Georg von Zedlitz zwany Małpą (Affe), zmarły w 1482 roku. Później zamkiem władali: Georg II, Jacob, Just i Georga III Affe (+1547 r.). Ostatni z wymienionych w 2 ćwierci XVI wieku podjął się budowy nowej siedziby: renesansowego pałacu wzniesionego poniżej starego zamku, na którego portalu wejściowym umieszczono datę „1545”, z kolei na tablicy memoratywnej o rok późniejszą. W 2 połowie XVI stulecia właścicielem rezydencji był Krzysztof Zedlitz, zmarły w 1581 roku, po nim zaś dzierżył ją m. in. Abraham Zedlitz. Z rąk córki Abrahama Niesytno przejść miało w 1660 roku w ręce spowinowaconych z nią Glaubitzów, zmieniając odtąd często właścicieli, należąc kolejno do rodzin von Redern, von Maltzan i von Nedischütz. Na przełomie XVII i XVIII stulecia posiadaczem omawianych dóbr był ochmistrz Johann Friedrich Boguslaus von Dobrzensky-Doberzenitz, po którym w posiadanie Niesytna wchodziły kolejno rodziny von Czettritz, von Stillfried-Rattonitz i von Mannstain. W latach 1798-1810 założenie należało do kwatermistrza i prokuratora wojskowego Davida Conrada von Greve. Właścicielami Niesytna mieli być następnie kupcy jeleniogórscy: Linkh i jego syn Benhard, po których przez von Bülowów przeszły one na marszałka dworu królewskiego: Friedricha Wilhelma hrabiego von Perponscher-Sedlnitzky’ego. Inicjatywie hrabiego przypisać można założenie ogrodu angielskiego poniżej pałacu, a także w 1873 roku zmianę nazwy siedziby na Wilhelmsburg, która utrzymała się do 1945 roku pomimo wielokrotnej zmiany właścicieli (Anton książę von Hohenzollern-Sigmaringen, rotmistrz von Motz, konsul Eduard F. Weber, od 1908 roku Eberhard hrabia von Saurma baron von Jeltsch, od 1935 roku Eduard i Elsa Neuschäffer). W latach II wojny światowej pałac użytkowany był przez władze niemieckie, między innymi na potrzeby Luftwaffe. Po 1945 roku zamkiem średniowiecznym stał się prywatną własnością a pałac znacjonalizowano. W początku lat 90. XX wieku doszło do pożaru, który strawił wnętrze pałacu i zapoczątkował szybko postępującą degradację obiektu. W latach 2010-2011 zamek i nowożytna siedziba nabyte zostały przez nowych właścicieli, którzy wspólnie rozpoczęli starania zmierzające do rewitalizacji zabytku.

Najstarszym elementem jest murowana wieża mieszkalna – donżon o średnicy od 11,15 m do 13,7 m, wznosząca się na skalistym wierzchołku góry. Podpiwniczona wieża zbudowana została na rzucie ośmioboku, ze skierowanym na wschód ostrzem. Od strony zachodniej i północno-zachodniej donżon otoczony jest murem obwodowym, wydzielającym przestrzeń ciasnego międzymurza. Pierwotne wejście do donżonu znajdowało się od strony północnej, gdzie znajduje się zachowany otwór drzwiowy z fragmentem piaskowcowego portalu. Od zachodu do muru obwodowego donżonu przylegają relikty szyi bramnej. Na północny-wschód od donżonu położony jest średniowieczny dom zamkowy, mający plan zbliżony do litery „L”. W południowym licu budynku, w poziomie podłogi piętra, znajdują się dwie kamienne konsole po wykuszu (latrynowym? kaplicznym?). Północny człon domu zamkowego zachował się do wysokości murów trzeciej kondygnacji.

Pałac to dwuskrzydłowy gmach mający plan litery „L”. Krótsze skrzydło mieści przelot bramny (ze skradzionym w ostatnim czasie renesansowym portalem, najpewniej wtórnie osadzonym w elewacji bramnej w stuleciu XVII). Budynek pałacu wieńczy pięć okazałych szczytów osadzonych na ścianie szczytowej i osiach poprzecznych korpusu głównego oraz na ścianie szczytowej i nad elewacją frontową skrzydła bramnego; pożar strawił natomiast doszczętnie dachy, a zawaleniu uległy znaczne połacie stropów i sklepienia. Od strony południowej do korpusu głównego przylega XIX – wieczny taras z dwoma ciągami schodów, który poprzedza obszerna ziemna platforma ujęta kamiennymi murami oporowymi z licznymi, wtórnie wykorzystanymi detalami architektonicznymi, flankowana bastejami. Od strony północnej do pałacu przylega dziedziniec z budowlą przypominającą bastion w narożu. Na wschód od niego położony jest drugi dziedziniec, do którego przylega czworoboczny budynek (XVI w, nadbudowany w XVII-XIX w.), spełniający funkcję bramy, wcześniej zaś będący mostem na drodze wiodącej do Bolkowa.

Od 2011 na zamku prowadzone są badania archeologiczne finansowane ze środków właścicieli obiektu. Towarzyszą one pracom budowlano – konserwatorskim. Wycięto samosiejki, odgruzowywano pomieszczenia. Wraz z nowymi właścicielami pojawiła się szansa na powrót Niesytna do dawnej świetności.

Tekst na podstawie "Sprawozdania z badań archeologiczno – architektonicznych zamku Niesytno w Płoninie" Tomasza Olszackiego (2011)

więcej: www.niesytno.pl

http://katowice.gazeta.pl/Awantura_o_zabytkowy_portal_z_zamku_Niesytno