Dybów (Toruń - Podgórz)

Zamek Dybów, Podgórz - część Torunia

fot. lipiec 2008

Zamek Dybowski był to polski zamek wzniesiony w latach 1424-1425 na mocy decyzji Władysława Jagiełły (po zburzeniu krzyżackiego zamku w Nieszawie (obecnie Mała Nieszawka?)) jako stacja celna na drodze do krzyżackiego Torunia oraz jako siedziba polskich starostów królewskich, w miejscu gdzie obecna Mała Wisła łączy się z głównym korytem rzeki (obecnie w kujawskiej części Torunia).

W swej kilkuwiekowej historii zamek dybowski był strategicznym punktem militarnym i miejscem ważnych wydarzeń politycznych. W latach 1431-1435 był w rękach Krzyżaków. Tu w 1452 roku, przed wybuchem polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej (1454-1466), odbywały się rokowania pomiędzy Polską a mieszczanami pruskimi oraz rozmowy Kazimierza Jagiellończyka z mistrzem krzyżackim, tu został wydany uroczysty akt wcielenia do Polski ziem pruskich, zaś w 1454 roku szlachta otrzymała od króla szereg przywilejów zwanych "statutami nieszawskimi". Na zamku dybowskim negocjowano także w 1466 roku warunki drugiego pokoju toruńskiego. W 1474 roku przyszła tu na świat córka Kaziemierza Jagiellończyka, Anna Jagiellonka, późniejsza żona księcia pomorskiego Bogusława X.

Po wojnie trzynastoletniej zamek stracił strategiczne znaczenie, leżąc już wewnątrz polskich Prus Królewskich, funkcjonował jednak nadal jako siedziba starosty i komora celna (do 1793 roku).

Obok zamku dybowskiego, tuż po jego powstaniu, wyrosła wkrótce polska osada kupiecka, która szybko przekształciła się w miasto, zwane również Nieszawą, Nową Nieszawą lub Dybowem, stanowiące groźną konkurencję handlową dla kupiectwa toruńskiego, co w 1460 roku było przyczyną przeniesienia Nieszawy w obecne miejsce przez Kazimierza Jagiellończyka. Od końca XV wieku pod zamkiem dybowskim osada zaczęła rozwijać się ponownie, która z czasem, z powodu częstych zalewów powodziowych, przenosi się na miejsce wyżej położone tworząc w ten sposób Podgórz.

Zamek dybowski został uszkodzony przez eksplozję prochu w czasie wojen szwedzkich w 1656 roku i odtąd zaczyna się jego upadek. Już na rycinach XVIII-wiecznych przedstawiany jest jako ruina. W dalszym ciągu znajdowała się tu jednak polska komora celna, gdzie przeprowadzano kontrolę towarów. W 1703 roku, w czasie oblężenia szwedzkiego spod jego murów ostrzeliwano Toruń, dokonując w mieście poważnych zniszczeń. Później, w czasie wojen napoleońskich, zamek stanowił istotny punkt oporu wojsk napoleońskich w czasie rosyjskiego oblężenia Torunia w 1813 roku.
Po zajęciu miasta przez Prusaków pozostałości Dybowa zostały przekształcone w gorzelnię. Władze pruskie zlikwidowały folwark, przeznaczając większą część gruntów na plac ćwiczeń garnizonu. W 1848 roku ruiny ufortyfikowano, otaczając je wałami, później zniwelowanymi. Dla potrzeb fortu zbudowano sklepione pomieszczenie w skrzydle północnym i wprowadzono zmiany w skrzydle południowym.

Obecnie Dybów utrzymany jest w formie trwałej ruiny, na której od 1998 roku przez kilka kolejnych lat trwały pierwsze w historii zamku prace archeologiczne. Wiele ciekawych znalezisk archeologicznych, które trafiły do Muzeum Archeologii i Historii, eksponowano na specjalnych wystawach. Do dziś zachowały się w dobrym stanie mury zewnętrzne, prawie pełnej wysokości wraz z bramą wjazdową, otaczające dziedziniec. Prowadzone badania pozwolą dokładnie poznać historię zamku i miasta Nieszawy, być może zweryfikują nawet dotychczasową wiedzę na ich temat. Zamek dybowski i teren wokół kryją w sobie wiele zagadek i wiele szczegółów pozostaje nadal nieznanych. Wcześniejsze prace zabezpieczająco-konserwatorskie miały miejsce w latach 30. i 70. XX wieku, kiedy to zrekonstruowano południową bramę wjazdową oraz wyeksponowano doskonale zachowany obwód murów dziedzińca.

Prawdopodobnie był to okazały, czterokondygnacyjny budynek ceglany na planie prostokąta (równoległy do Wisły) o wymiarach 46 x 15 m, do którego od południa przylegał dziedziniec otoczony wysokimi murami i strzeżony wieżą bramną. Gmach posiadał sklepione piwnice i drewniane stropy na trzech piętrach, a wieńczył go dwuspadowy, kryty dachówką, dach. Krótsze boki budynku były ozdobione szczytami. Prawdopodobnie od północnego-zachodu znajdowało się gdanisko, co sugeruje zachowana, ukośna względem budynku, masywna przypora. Zamek w północno-wschodnim narożniku posiadał prawdopodobnie wysoką wieżę. Wysokie mury dobudowane od południa w latach 1431-1462, wytyczyły obszerny dziedziniec, którego narożniki wieńczyły wieżyczki, z których można było prowadzić ogień artyleryjski. Brama wjazdowa znajdowała się w murach dziedzińca od południa, a prowadził do niej zwodzony most nad fosą. Wg legendy zamek ma podziemne połączenie pod Wisłą z Katedrą św.św. Janów. (Tekst ze strony: www.turystyka.torun.pl.)