Opoczno

gmina Opoczno

Przy zamku w Opocznie byliśmy ostatnio 9 lat temu. Podczas ponownej wizyty stwierdziliśmy, że niewiele się zmieniło. Przynajmniej z zewnątrz, bo do środka niestety nie udało nam się wejść ze względu na porę dnia. Może tylko zniknęło jedno z drzew rosnące niegdyś przy samym murze. Za trzecim razem na pewno uda się ujrzeć wnętrza, bo przecież „do trzech razy sztuka” . W środku mieści się Muzeum Regionalne w Opocznie.

Naszą uwagę przykuł za to mural naprzeciwko. Jest na nim oczywiście również zamek. Poza tym zawiera dwie historycznie ważne dla Opoczna postacie: Leszka Czarnego i Kazimierza Wielkiego. Ten pierwszy nadał w 1284 roku przywilej kolegiacie sandomierskiej, który jest jednocześnie pierwszą wzmianką o Opocznie, a drugi zbudował zamek i rozbudował miasto. Pod zamkiem widać kibiców łódzkiego Widzewa z racami w dłoniach.

Na pomysł wykonania muralu w 730. rocznicę wzmianki historycznej o Opocznie wpadł Tomasz Łuczkowski, dyrektor Muzeum Regionalnego. Organizatorem akcji malowania był Daniel Węglarski oraz opoczyńscy kibice Widzewa Łódź.

fot. lipiec 2014

Początki historii opoczyńskiego zamku sięgają XIV w. i wiążą się z osobą króla Kazimierza Wielkiego. Z inicjatywy Kazimierza Wielkiego na terytorium Polski powstało wiele zamków obronnych. Kronikarz Janko z Czarnkowa podaje, że było ich 35, jednak w rzeczywistości było ich inż. 80. Niektóre budowane był od podstaw, niektóre rozbudowywane. Rozmieszczenie zamków było nierównomierne, gdyż budowle warowne koncentrowały się przede wszystkim wokół granic państwa oraz wzdłuż szlaków handlowych. Zamki strzegły również większych skupisk ludzkich. Na południu zbudowane były z kamienia a na północy czerwieniły się barwą cegieł. Jednym z wystawionych wówczas zamków był zamek w Opocznie. Potwierdza to Janko z Czarnkowa, który podaje, że Kazimierz Wielki obwarował miasto, wybudował zamek oraz wzniósł kościół murowany w mieście. Informację tę potwierdza Jan Długosz wymieniając zamek opoczyński obok zamków zbudowanych min. w Sandomierzu, Radomiu ,Piotrkowie i Inowłodzu. Zamki te chroniły ziemię opoczyńsko-sandomierską przed najazdami nieprzyjaciół zwłaszcza Tatarów i Litwinów.

Zamek opoczyński był typowym zamkiem miejskim tzn. leżał w obrębie miasta. Zbudowany został bowiem jednocześnie z murami miasta i usytuowany został w ich obrębie. Prawdopodobnie zamek posiadał główną wieżę (na planie koła lub kwadratu) typową dla budowali warownych XIV w. oraz bramę wjazdową. Zamki położone były zazwyczaj w najbardziej eksponowanych, z natury obronnych miejscach. Zamek opoczyński wzniesiony z kamienia znajdował się nad rzeką Drzewiczką, mógł być dodatkowo zabezpieczony fosą i wałem. Ze względu na brak źródeł zarówno opisowych jak i ikonograficznych trudno jest ustalić jak pierwotnie wyglądał. Wiadomo, że zajmował południowy narożnik miasta a sądząc z fragmentarycznego planu miasta z 1820 r. jego obwód warowny zamykał się w formie prostokąta. W zachodnim rogu zamku znajdowała się wieża a brama wjazdowa usytuowana była zapewne w części północno- wschodniej. Zamek opoczyński spełniał rolę siedziby administracyjnej starostów, którzy mieli obowiązek utrzymywania go w stanie pełnego przygotowania na wypadek wojny. Stopniowo w niektórych zamkach miejskich funkcja obronna zeszła na drugi plan na rzecz funkcji użytkowych i reprezentacyjnych. Jednym ze skutków zachodzących zmian była rezygnacja z zasady militarnego sprzężenia zamek-miasto. Tak było również w Opocznie, gdzie zamek otrzymał wjazd z zewnątrz z pominięciem miasta. Legendy głoszą, że zamek opoczyński pełnił rolę siedziby królewskiej, gdy król Kazimierz Wielki przyjeżdżał na polowania w okoliczne lasy. Zamek w Opocznie spłonął prawdopodobnie w trakcie wielkiego pożaru miasta w XV w. W XVI w. był zrujnowany i nie zamieszkany. W dokumencie z 20 stycznia 1551r. zamek wymieniony jest jako własność króla Zygmunta Augusta. W początkach XVII w. został częściowo odbudowany na starych fundamentach. Wiadomo, że w 1629 r. był ponownie zamieszkany, posiadał kilka pokoi, kancelarię grodzką, mieszkanie burgrabiego i wieżę zwaną wieżą Szlachecką , nie posiadającą jednakże schodów. Obiekt ponownie został zniszczony w czasie wojen szwedzkich w 1655r. i przetrwał w ruinie do drugiej połowy XIX w. W połowie XIX w. w l. 1844-46 część ruin opoczyńskiego zamku rysował Stanisław T. Chrząński, członek delegacji przeprowadzającej inwentaryzację zabytków w Królestwie Polskim pod kierunkiem Kazimierza Stronczyńskiego. W l. 1874-75 zamek opoczyński został odbudowany na starych fundamentach, w kształcie zbliżonym do współczesnego. Wygląd zamku znacznie odbiegał od pierwotnego. W 1927 r. architekt Majewski chcąc zarchaizować skromną bryłę budynku dodał renesansowe attyki oraz portal baniowy przy wejściu. Po odbudowie w zamku znalazła swoją siedzibę administracja powiatowa. W latach 1918 r. – 1939 r. w zamku znajdowało się starostwo powiatowe, ewakuowane we wrześniu 1939 r. na wschód przed zbliżającą się zawieruchą wojenną. W latach II wojny światowej w komnatach zamkowych mieścił się oddział zakaźny opoczyńskiego szpitala miejskiego im. Św. Władysława. Szpital funkcjonował w tym miejscu do lat 60-tych XX w. W kolejnych latach w zamku znajdowały się biura administracji powiatowej, biblioteka, zakład energetyczny. W 1976 r. rozpoczęto adaptację budynku dla potrzeb Muzeum Regionalnego. Prace remontowo-konserwatorskie prowadzone były w oparciu o projekt adaptacji obiektu na muzeum wykonany w 1976 r. przez inż. Architekta J. Mackiewicza. Obecne mury zamkowe fragmentarycznie wykonane są z kamienia wapiennego (dawne mury) oraz cegły. Budowla składa się z dwóch skrzydeł połączonych pod kątem prostym. W skrajnej osi południowo-zachodniego skrzydła znajduje się brama z sienią przelotową, sklepiona kolebkowo, z lunetami i z prześwitami arkadowymi. Od strony płd. - wsch. Znajduje się murowany ganek z arkadowymi prześwitami. Obiekt jest częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, zwieńczony attyką pełną o dekoracji arkadowej posiadającą płyciny prostokątne zamknięte półkoliście ze szczycikami gzymsowymi zwieńczonymi kulami. Część wschodnia skrzydła pn.-zach. Nie posiada attyki. Nad bramą od strony południowej znajduje się balkon. Zamek opoczyński posiada dachy wielospadowe. Na bramie znajduje się wykuty herb Odrowąż. We wnętrzu zwracają uwagę trzy sklepione pomieszczenia o grubych ścianach sięgających 2,5 metra w których odnaleźć można fragmenty najstarszych XIV-wiecznych murów.

Niegdyś między ludźmi krążyły legendy o dziwnych zjawiskach słyszanych lub widzianych w zamkowych murach. Jedno z tych opowiadań nawiązuje do nierealnego wydarzenia jakie miało miejsce w czasie wieczoru imieninowego starosty opoczyńskiego. Był wieczór imieninowy , przyjemnie mijał. Kiedy zbliżała się północ nagle z dziwnym szumem otworzyły się drzwi i okna. Zebrani zobaczyli jak po schodach ze strychu sunie biały jak mgła, wydłużony jak postać ludzka obłok. Zaskoczeni goście zobaczyli jak ta mgławicowa postać przesunęła się po części pokoju i rozpłynęła się. Dał się wtedy słyszeć jakiś szum i wszystko nagle ucichło. Goście siedzieli przestraszeni ale nic niezwykłego dalej już się nie działo. Obecnie dawne duchy zamkowe zniknęły ale kto wie? Może ktoś je jeszcze zobaczy? Legendy głoszą również, że zamek opoczyński połączony był przejściem podziemnym z tzw. domem Esterki. Jednakże do dzisiejszych czasów lochy się nie zachowały.

Tekst pochodzi ze strony: Muzeum Regionalnego w Opocznie.

fot. lipiec 2005

Widoki archiwalne: lata 60. XX w. jako siedziba Szpitala Powiatowego - fot. K. Jabłoński., dwa zdjęcia ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie oraz obraz ruin zamku w latach 1844-1846 Stanisława Chrząńskiego.