Kodeń

Zamek w Kodniu, gmina Kodeń

fot. lipiec 2012

W 1511 król Zygmunt I Stary wystawił Janowi (Iwanowi) Sapiesze, najwyższemu sekretarzowi Wielkiego Księstwa Litewskiego i marszałkowi hospodarskiemu, przywilej na zbudowanie zamku i miasta (…dopuszczamy w rzeczonych Dobrach Kodeń na miejscu przyzwoitym i upodobanym Zamek obronny wystawić i Miasto założyć…”- Kopiariusz Metryki Litewskiej). Pałac, zwany zamkiem powstał w 1514 roku. Otoczony był wałem i murem. Usytuowany został w miejscu z natury obronnym, przy ujściu rzeki Kałamanki do Bugu. Dostępu do zamku chroniło także nie istniejące już jezioro. Od miasta oddzielony był zwodzonym mostem. Jak mówią przekazy: "miał wygląd obronny, zwłaszcza gdy w czasie uroczystości dla dania salwy wytoczył na wały działa i moździerze swoje". Działa pochodziły z zamkowego arsenału. Po śmierci Jana Sapiehy w 1520 roku prace przy rozbudowie zamku prowadził jego syn Paweł – wojewoda podlaski i nowogródzki.

Dzięki zamkowi kontrolowano żeglugę na Bugu oraz wiodące przez Kodeń szlaki handlowe. Syn Pawła Sapiehy, Mikołaj - wojewoda witebski, brzeskolitewski oraz miński, dokonał przebudowy zamku. Budynek pałacowy posiadał trzy kondygnacje. Był budowlą późnogotycką, stanowił siedzibę na miarę potężnego rodu Sapiehów.

Gruntownej przebudowy zamku dokonała w XVIII wieku księżna Elżbieta z Branickich Sapieżyna, Stanisława Augusta Poniatowskiego i siostra Franciszka Ksawerego Branickiego. Co ciekawe w 1753 poślubiła Jana Józefa Sapiehę z linii różańskiej, z którym rozwiodła się w 1755, by następnie wyjść za mąż za Jana Sapiehę z linii kodeńskiej. Po śmierci Elżbiety w 1800 r. Sapiehowie przenieśli się do Krasiczyna a zamek w Kodniu przestał być ich główną rezydencją.  Przez szereg lat zamek stał pusty. Powszechnie dostępny był grabiony i dewastowany.

Z zamku zachowała się świątynia ufundowana przez Pawła Sapiehę (niegdyś cerkiew, obecnie kościół św. Ducha). Służyła jako kaplica dworska rodu Sapiehów do XIX wieku. W 1805 roku w świątyni zaprzestano w odprawiać nabożeństw ze względu na zły stan techniczny obiektu. W okresie międzywojennym po remoncie przy cerkwi została utworzona katolicka parafia obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. Kiedy w 1918 roku zespół zamkowy przejęła parafia rzymskokatolicka w Kodniu zniwelowano część terenu. Na fundamentach arsenału wybudowano ołtarz polowy. W latach siedemdziesiątych XX wieku na miejscu zamku zbudowano ogromnych rozmiarów taras, który służy pielgrzymom przybywającym do Kodnia i znajdującego się tu obrazu Matki Boskiej Kodeńskiej wykradzionego w 1630 roku z Rzymu przez Mikołaja Sapiehę. Niestety taras nie prezentuje się pięknie. Na terenie zamkowym mieści się dziś Kalwaria Kodeńska.