Spytkowice

gmina Spytkowice

fot. sierpień 1994

Zamek w Spytkowicach jest jednym z najcenniejszych obiektów architektonicznych polskiego renesansu na terenie regionu. Składa się z trzech skrzydeł: dwa równoległe, wschodnie i zachodnie łączy mur, natomiast skrzydło środkowe zwraca się na południe w kierunku wsi.
W historii zamku można wyróżnić kilka faz rozwojowych:
1. Zamek gotycki z końca XV i początku XVI wieku. Paweł Myszkowski zakłada w Spytkowicach swoją siedzibę rodową. Powstaje drewniana budowla otoczona murem z narożnymi basztami.
2. Zamek gotycko-renesansowy z I połowy XVI wieku. Zamek murowany zbudowany przez Wawrzyńca Myszkowskiego, kasztelana sądeckiego, w stylu gotycko-renesansowym
3. Zamek renesansowy w latach 1546 - 1557 i w okresie do 1602 roku. Dalsza część rozbudowy, dobudowanie wieży.
4. Wczesnobarokowy dwór obronny Szyszkowskich. Powiększony znacznie i przekształcony w okazałą trójskrzydłową rezydencję wczesnobarokową przed rokiem 1630 przez biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego.
5. Postępująca degradacja obiektu. W 1644 roku zamek przeszedł w ręce Opalińskich z Bnina herbu Łodzia. Od początku XIX wieku do 1945 roku zamek był własnością Potockich. Uległ zniszczeniom podczas II wojny światowej.
Właściciele Spytkowic przez cały XVIII wiek dbali jedynie o dochody, łożyli na zabudowania gospodarcze, browar i gorzelnię, zaniedbując całkowicie dwór i ogród. W ciągu XIX wieku dwór uległ dewastacji, a od zakończenia II wojny światowej przez długi czas był praktycznie opuszczony. Od połowy lat 50-tych podjęto prace zmierzające do przywrócenia obiektowi użyteczności. Prowadzono je z przerwami do końca XX wieku. Obecnie zamek należy do Skarbu Państwa. W 2000 roku na zamku w Spytkowicach otwarto Ekspozyturę Krakowskiego Archiwum Państwowego. Spytkowicki zamek jest to obiekt trzyskrzydłowy, murowany, zwrócony frontem do południa. Wjazd prowadzi przez kamienny most nad fosą. W narożniku południowo-wschodnim jednopiętrowego skrzydła południowego jest wysunięta ryzalitowo wieża nakryta namiotowym dachem. Od strony zachodniej i północnej posiada ona strzelnice kluczowe flankujące skrzydło południowe i wschodnie. Główny budynek jest podpiwniczony, jednotraktowy. Skrzydło wschodnie w części północnej jest parterowe. W narożniku północno-wschodnim odkryto fundamenty czworobocznej baszty o wymiarach: 7,10 x 7,10m, w świetle 4,30 x 4,30m. Skrzydło zachodnie, parterowe, posiada odmienny układ izb sklepionych kolebkowo. Opisane budynki otaczają czworoboczny dziedziniec otwarty od północy i podmurowany ze względu na niższy poziom sąsiedniego terenu. Być może ograniczała go niegdyś kamienna balustrada, której fragmenty ostatnio odkopano. Od strony dziedzińca w skrzydle południowym na parterze i piętrze oraz w skrzydle wschodnim i części zachodniego zachowały się dekoracyjne galerie. za www.gimspytkowice.iap.pl