Czersk
Zamek w Czersku, gmina Góra Kalwaria
fot. lipiec 2013
fot. październik 1993
Najstarsza, choć krótkotrwała osada istniała na terenie Czerska między VI a VIII w. Ślady następnej osady pochodzą z IX- X w. budowano wówczas domy słupowe. Stałe osadnictwo rozpoczęło się w XI w., za czasów Władysława Hermana, na całym obszarze zajmowanym obecnie przez zamek zbudowano obronny gród, funkcjonujący przez jedno stulecie. Wał przebiegał mniej więcej w miejscu zamkowych murów. Domy skupione były przy wałach o długości 4-5 m., budowane w konstrukcji zrębowej. Znaleziono wiele szczątków ganków. Odkryto kilka form odlewniczych: do wyrobu sprzączek do pasa, różnokształtnych guzków i plakietek. Istnieje prawdopodobieństwo, że niektóre z palenisk i kawałkami żużlu służyły kowalom. Nie ulega wątpliwości, że wytwarzano wyroby z wapienia, przede wszystkim ciężarki (do sieci) oraz przęśliki. Świadczy to o tym, że kobiety zajmowały się przędzeniem. Wytwarzano produkty z rogu, szyto buty i inne wyroby skórzane. Niewątpliwie zajmowano się rybołówstwem. Znaleziono haczyki metalowe, także łuski i kości szczupaka, sandacza, brzany i jesiotra. Polowano na jelenie, sarny, dziki, łosie, znalazły się nieliczne kości turów, żubrów, niedźwiedzi, bobrów i wilków, ciekawostką są kości łabędzie. Podstawę wyżywienia stanowiło mięso zwierząt hodowlanych: bydła, świń, owiec i kóz. Znaleziono szczątki ptactwa domowego: kur, gęsi i kaczek. Były też ziarna żyta, pszenicy, jęczmienia, owsa i prosa oraz nasiona grochu, soczewicy, szczawiu i komosy białej jak również pestka śliwki. Można się więc domyślać, że mieszkańcy grodu zajmowali się rolnictwem i ogrodnictwem. Z militariów odkryto ostrogi, groty strzał a z późniejszego okresu groty bełtów do kuszy. Unikatowe jest rogowe zakończenie do miecza, bogato zdobione. Do tego dochodzą wędzidła i podkowy. Konie rozmiarami przypominały tarpany. Znaleziono wapienne kostki do gry i krążki, przypuszczać więc można, że grano w grę zbliżoną do warcabów. Z warstwy XIV wiecznej pochodzi pionek szachowy. Znaleziono również kościane łyżwy, które były używane również jako płozy do saneczek. Znalazły się też noże, osełki, krzesiwa, kłódki i klucze, grzebienie rogowe, pierścionki z zielonego, czarnego lub żółtego szkła, również paciorki, które tworzyły naszyjniki czasem po kilkaset sztuk. Zachowały się ślady skórzanych płóciennych czółek.
W warstwie z XIV w. znaleziono fragment malowanego naczyńka szklanego, pochodzącego z Syrii bądź z Mezopotamii. Z północy pochodzą kawałki bursztynu, brązowy dzwoneczek jest łączony z ludami bałtyckimi, ale pochodzić może również z obszarów Rusi. Z południa pochodzi srebrny denar Władysława Hermana, również surowiec ołowiu i może innych metali kolorowych. Cmentarz funkcjonował jeszcze przez cały XIII wiek, co prowadzi do stwierdzenia że za czasów Konrada Mazowieckiego i najbliższych spadkobierców gród znajdował się po za obszarem obecnego wzgórza zamkowego. Najprawdopodobniej był tam, gdzie teraz jest kościół.
Ceglany zamek wzniósł w latach 1388–1410 książę mazowiecki Janusz I. Gdy tereny te zostały przyłączone do Królestwa Polskiego (1526), zamek stał się własnością królewską i podlegał królowej Bonie. Zamek prezentował się bardzo okazale i miał duże znaczenie militarne. Mury zewnętrzne zamku miały grubość 2 m, a wysokość ok. 8 m. Szczytem murów biegły ganki strażnicze. W 1229 książę Konrad Mazowiecki uwięził w tutejszym lochu księcia Henryka Brodatego. Wypuścił go dopiero po interwencji przybyłej ze Śląska księżnej Jadwigi. W 1239 Konrad uwięził tutaj Bolesława Wstydliwego. W czasie Potopu szwedzkiego, w 1656 roku, zamek w Czersku doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką, wycofując się, opanowały twierdzę czerską i doszczętnie ją zdewastowały. W latach 1762–1766 starosta czerski marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński podjął próbę odbudowy zamku (wtedy powstał most przez fosę), jednak po dostaniu się pod zabór pruski w XVIII wieku, mury zostały zburzone, co pozbawiło twierdzę resztek znaczenia militarnego. Od tego czasu zamek jest zrujnowany. Do dzisiaj zachowana jest większość murów zamku oraz wszystkie trzy wieże (Brama, Południowa i Zachodnia), z których można podziwiać panoramę okolicy. W obrębie murów znajdują się fundamenty kościoła zamkowego pod wezwaniem św. Piotra.
ryciny, kartka, litografia
więcej: www.zamekczersk.pl