Dobra

Pałac w Dobrej, gmina Strzeleczki

fot. lipiec 1999

Z pałacem w Dobrej można skojarzyć trzy rodziny: von Roedernów, von Seherr-Thossów oraz Jopków. Choć to trzecie nazwisko pojawia się tu może trochę na wyrost, kto wie jak będzie wyglądać historia pałacu pisana za lat sto.

PodoJak pisze Roman Sękowski w Herbarzu szlachty śląskiej na przełomie XIV i XV w. w dokumentach książąt opolskich występowali panowie z Dobrej. Barokowy pałac w Dobrej ufundowany został w połowie XVIII wieku przez hrabiego Erdmanna Karla von Roederna królewskiego radcę dworu pruskiego. Od roku 1780 aż do 1945 miejscowość należała do rodu von Seherr – Thoss. Nabył ją Leopold Heinrich - również radca dworu oraz wielki posiadacz ziemski. Forma gotycka pałacu to efekt przebudowy w latach 1857-60, wg projektu Rudolfa Wilhelma Gottgetreu z Charlottenhofu, przez hrabiego Hermanna - oficera huzarów. Jego dziełem był też park, o który dbał mistrz Edward Petzold. Park upiększały strumyki, stawy i pływające po nich ptactwo wodne. Na terenie pałacu znajdowała się herbaciarnia, ogród różany oraz hotel w stylu szwajcarskim. Pałac niestety spłonął w styczniu 1945 roku i został rozszabrowany przez okolicznych mieszkańców. Kiedy zdarzyło mi się być w nim w 1999 roku stanowił piękną, romantyczną ruinę. Latem zamieszkały był jedynie przez uprzykrzające jego podziwianie komary. W 2000 r. pałac kupił Franciszek Jopek, przedsiębiorca z Zabrza. Rozpoczęła się odbudowa. Kiedy zostanie zakończona mam tylko nadzieję, że piękny pałac nadal będzie można podziwiać z zewnątrz jak i wewnątrz. I będzie to dane wszystkim, a nie tylko wybrańcom.

Poniżej kilka rycin, zdjęć oraz kartek pocztowych z widokiem pałacu, przełom wieku XIX i XX.

Ciekawa historia związana jest z jedną z właścicielek pałacu Muriel White Seher-Thoss - córką bogatego, amerykańskiego przemysłowca. Poniżej artykuł Krzysztofa Strauchmanna opublikowany 20.03.2009 roku w Nowej Trybunie Opolskiej przybliżający tę postać.

Historia hrabiny Muriel White i jej kucharki Balbiny Jenek - gotowy scenariusz na film

Hollywood jeszcze się upomni o historię Muriel White, Amerykanki z Dobrej, zaszczutej przez gestapo. Losy jej kucharki Balbiny Jenek też zasługują na filmowy scenariusz.

Dla Balbiny Jenek z domu Szafarczyk świat wielkich salonów zaczął się, gdy wybuchła I wojna światowa, a skończył wraz z frontem II wojny. W 1914 roku miała 14 lat i właśnie skończyła szkołę powszechną w Rozkochowie. Jak każda młoda dziewczyna z folwarku poszła do roboty w stodole. Zobaczyła ją tam stara pani hrabina Matylda von Seherr-Thoss i powiedziała:
- Absolutnie. Taka piękna dziewczyna nie pójdzie do krów. Dawać ją do kuchni.
Trzydzieści lat później, wiosną 1945 roku, po wojennej tułaczce, pieszej ucieczce z dziećmi przed rosyjskim frontem aż pod granicę austriacką, Balbina Jenek wróciła do Dobrej. Stanęła przed spalonym zamkiem i rozpłakała się.
- Za naszym spalonym domem tak nie płakała jak za pałacem - opowiada Agnieszka Czernecka, córka Balbiny Jenek.
Potem wzięła znajomego i poszli do kościoła we wsi. Po schodach z nawy głównej zeszli do krypty rodzinnej Seherr-Thossów. W przejściu między grobowcami leżała rozbita trumna, wyrzucone ciało ostatniej hrabiny Dobrej, Muriel von Seherr-Thoss, Amerykanki z wyższych sfer.
Rosyjscy żołnierze nie oszczędzili amerykańskiego sojusznika. Zwłoki miały wyłamane palce, żeby łatwiej było pościągać pierścionki.

- Muriel White była córką znanego amerykańskiego dyplomaty Henry'ego White'a, współpracownika prezydenta Wilsona i współautora traktatu pokojowego w Wersalu - opowiada Jan Szczurek, który od 2001 roku pomaga Franciszkowi Jopkowi, nowemu właścicielowi Dobrej, w odbudowie pałacu. - Napisaliśmy do ambasady amerykańskiej o związkach tej rodziny z Dobrą. Zależy nam na zachowaniu tej pamięci.
Według informacji amerykańskiej Wikipedii Henry White wraz z żoną odwiedził swoją córkę w Niemczech w 1914 roku, czyli 5 lat po jej ślubie z Hermannem Seherr-Thossem. Być może był także w Dobrej, gdy trafiła tam młoda Balbina. Już po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Stanów, zabierając ze sobą w bezpieczne miejsce małe dzieci Muriel.

Hrabina skacze z okna

Muriel zginęła 15 marca 1943 roku. Wyszła na drugie piętro pałacu od strony parku, wybrała okno przy samej wieżyczce. Spadła na żwirową alejkę. Autorzy książki o dziejach Dobrej napisali, że na pałacowe podwórze wjeżdżał właśnie samochód gestapo.
- Coś musiało ją przestraszyć - zastanawia się Agnieszka Czernecka. - Nie wyglądała na kogoś opanowanego przez myśli samobójcze. Chodziły słuchy, że Niemcy ją prześladowali, bo była Amerykanką, a swoje dorosłe dzieci jeszcze przed wojną odesłała do Stanów.
Niemieckie władze nie pozwoliły jej nawet na wyjazd do Ameryki na ślub swojej córki Margarit w 1938 roku. Hrabina Muriel opowiadała mojej matce, że chcą ją wysłać do Auschwitz. Że po pałacowym parku chodzą za nią jacyś obcy mężczyźni. Bała się nawet tam wychodzić.
Cały folwark płakał za hrabiną Muriel. Na pogrzeb czerwonymi dywanami wyłożyli drogę z pałacu do kościoła we wsi i zanieśli ją w trumnie do krypty rodzinnej. Balbina Jenek, kucharka z wielkiej kuchni w piwnicach pałacu, rzewnie płakała wtedy po raz pierwszy.
63-letnia arystokratka i 43-letnia kucharka z prostej, śląskiej rodziny musiały się ze sobą zżyć w ciągu kilku wojennych lat.
- Mój młodszy brat, Ginter, urodził się w 1939 roku w tym samym dniu, gdy w Ameryce przyszedł na świat wnuk pani Muriel - wspomina Agnieszka Czernecka.
- Hrabina zaraz przyniosła do naszego mieszkania różne rzeczy do jedzenia, ubranka. Spytała, czy mama ma wózek dla dziecka, bo ona może nam kupić. Od tego czasu zaczęła do nas przychodzić bardzo często, przynosiła prezenty dla braciszka. Przewijała go, karmiła i piastowała, a kiedy zaczął chodzić, zabierała go na spacery do parku. Zawsze mówiła do matki, że to jest jej synek, żeby go matka oddała hrabinie. A mama się na to oburzała: To mój chłopczyk!
Margarit, tę, która wyszła za mąż za amerykańskiego przemysłowca, pani Agnieszka też zapamiętała. Co roku pałac urządzał wigilię dla wszystkich ludzi z folwarku.
Hrabia Hermann osobiście wybierał w parku świerki, a potem strażacy z Dobrej męczyli się strasznie, żeby po drabinach włożyć je przez pałacowe okna do sali balowej na II piętrze.
Schodzili się tam ludzie ze służby, przychodził ksiądz, siostry zakonne śpiewały kolędy, a wiejskie dzieciaki dokazywały w pałacu. Agnieszce Czerneckiej zapadł w pamięć obraz młodej, pięknej Margarit, jak gra kolędy na fortepianie. I jeszcze jedno jej utkwiło: niechęć do całowania rąk hrabiny Muriel, które starsza pani wyciągała do wszystkich ze służby na każdym spotkaniu. Małej Agnieszce matka kazała zaciskać zęby. Nic nie mówić, tylko całować.

Hrabia chce ratować kucharkę

Hrabia Hermann von Seherr-Thoss uciekł pierwszy przed rosyjskim frontem. 17 stycznia 1945 w bryczce zaprzężonej w konie zajechał na podwórze przed mieszkaniem Balbiny, której mąż, stajenny, był wtedy na wojnie.
- Bierz jakiś koc, najpotrzebniejsze rzeczy i pakuj dzieci do landauera - rozkazał Albince, bo tak wszyscy mówili w pałacu na powszechnie lubianą kucharkę.
- Uciekam do swojego majątku w Krausowitz w Austrii. Tu niedługo będą Rosjanie. Jedź ze mną!
Nie pojechała. Oprócz swojej trójki dzieci miała pod opieką jeszcze troje. Dzieciaki znajomej ze wsi, która dwa tygodnie wcześniej trafiła do szpitala. Albinka Jenek nie chciała zostawić cudzych dzieci bez opieki, a do powozu wszyscy zabrać się nie mogli.
Hrabia odjechał sam. Pod Dzierżoniowem - jak napisano w monografii Dobrej - zabrał ze sobą jakąś miejscową kobietę z dziećmi. Pojechała z nim aż do Austrii. Po wojnie została drugą żoną hrabiego Hermanna von Seherr-Thoss. Kto wie, gdzie by dziś mieszkała Agnieszka Czernecka, gdyby jej matka w styczniu 1945 roku posłuchała hrabiego...
Po dziedzicu uciekali pracownicy folwarku. Ludzi ze wsi przepędziło wojsko. Kazali wszystkim otwierać w domach drzwi i okna, bo będą w pobliżu wysadzać wielką fabrykę amunicji.
- Rosjanie przerwali wał na Odrze i przyszli do wsi przez las - opowiada Gerard Laksy, sołtys Dobrej, który miał wtedy 5 lat i też uciekał przed frontem z rodzicami.
- Kiedy zajęli zamek, Niemcy zaczęli kontratakować. Niemieckie lotnictwo zbombardowało zamek. Łuna była taka, że kilometr dalej można było gazetę czytać w środku nocy.
- Nie wierzę, że to niemieckie lotnictwo - mówi Agnieszka Czernecka. - Byłam kiedyś na dachu pałacowym. Tam była namalowana wielka swastyka, żeby niemieckie samoloty wiedziały, że nie wolno bombardować. Ktoś musiał wysadzić pałac.
- Wszystkie stropy, dach, ściany, zawaliły się do środka pałacu - pokazuje Andrzej Michalik, majster z Dobrej, który od 2001 roku pilnuje remontu prowadzonego przez nowego właściciela. - Kiedy tu weszliśmy cegły jeszcze leciały na głowę. Najpierw musiałem pozwalać z góry luźne elementy, żeby nie było wypadku.
Majster Michalik pokazuje skrzynię wyładowaną rozbitymi talerzami. Jedyne znalezisko z epoki Seherr-Thossów w tonach gruzów, jakie wynieśli z ruin.
- Nic po nich nie znaleźliśmy - mówi Michalik.

Tęsknię do Dobrej

Agnieszka Czernecka jest nieformalnym doradcą ekipy budowlanej. Przywieźli ją kilka razy do Dobrej, żeby opowiedziała, jak pałac wyglądał w czasie świetności, gdzie była kuchnia, a gdzie salony.
- Tęsknię do Dobrej. Pieszo bym tam poszła, nawet dzisiaj - mówi pani Agnieszka.
- Jakbym miała swoje pieniądze, tobym je dała na odbudowę pałacu. Mam nadzieję, że jak wszystko się skończy, to mnie jeszcze pan Jopek zaprosi na otwarcie.

Poniżej herb rodziny Seherr-Thossów.

więcej: