Mielnik

Zamek w Mielniku, gmina Mielnik

fot. lipiec 2012

Mielnik to zakątek Polski, który każdemu, kto choć przez kilka godzin przebywał w tej miejscowości, powinien zapaść w pamięć. Miejsce mało rozpropagowane w związku z tym liczba turystów na metr kwadratowy jest tu niewysoka. Dla niektórych stanowi o jeszcze większej jego atrakcyjności. Może się mylę, ale miejsce sprawia wrażenie niepozornego. Na pierwszy rzut oka. Przy bliższym poznaniu zaskakuje atrakcyjnością! Na stosunkowo niewielkiej przestrzeni dziwnym trafem nagromadziło się tych atrakcji naprawdę wiele (pojęcie względne co dla kogo jest atrakcyjne) i jest co oglądać. Ale przejdźmy do meritum, bo przecież na tej stronie poznajemy zamki, pałace, grody i twierdze.

Na "górze zamkowej". położonej nad Bugiem w wiekach XI-XII istniał gród. Powstał być może w 1038 roku podczas wyprawy Wielkiego Księcia Kijowskiego Jarosława przeciw Jaćwingom. W tym okresie był to teren rywalizacji pomiędzy książętami polskimi a ruskimi. W roku 1240, niestety Tatarzy zniszczyli gród mielnicki. Czy po tym najeździe coś z niego pozostało niestety trudno powiedzieć. Wiemy wszakże, że w roku 1260 w Mielniku przed ikoną Spasa Izbawnika (Chrystusa Zbawiciela i Odkupiciela) modlił się książę halicko-włodzimierski Daniło.

Gród wczesnośredniowieczny zastąpiły drewniane zabudowania zamku górnego oraz drewniany zamek dolny z murowaną wieżą. Powstał on na sztucznie ukształtowanym wzgórzu, wznoszącym się 80 metrów nad powierzchnię rzeki. Pierwsza wzmianka o jego istnieniu w 1379 roku pochodzi z relacji Wiganda z Marburga - kronikarza zakonu NMP. W 1382 roku (sformalizował to Władysław Jagiełło w 1391 roku), gród przejął książę mazowiecki Janusz I Starszy jako wiano córki litewskiego księcia Kiejstuta - Danuty Anny, którą to poślubił. (Kiejstut to ten, który więziony był w zamku krzyżackim w Malborku.) W 1420 roku na terenie tzw. zamku niskiego najprawdopodobniej Wielki Książę Litewski Witold ufundował kościół pod wezwaniem Bożego Ciała, Wniebowzięcia NMP, św. Mikołaja i Wszystkich Świętych. Uff! Ale krótka nazwa! W latach późniejszych, ale jeszcze w I połowie XV wieku, zamek należał do mazowieckiego księcia Bolesława IV. Od niego zamek kupił Kazimierz Jagiellończyk, który przebywał tu w 1486 roku.

Właśnie na czas panowania Jagiellonów przypada okres świetności zamku mielnickiego. W 1501 roku oczekiwał w Mielniku na koronę polską Aleksander Jagiellon. W tym samym roku udał się na koronację do Krakowa. W czasie pobytu podpisał dwa ważne dokumenty: unię mielnicką i przywilej mielnicki. Aleksander na zamku mielnickim przebywał także w latach 1503 i 1504. Na początku XVI wieku na zamku rezydował, jeszcze przed koronacją na króla -  Zygmunt Stary. On też spowodował przebudowę zamku na rezydencję mieszkalną, wprowadzając dekoracyjne elementy renesansowe. Do połowy XVI wieku zniwelowano baszty zamkowe a na miejscu drewnianej wieży między zamkami niskim a wysokim zbudowano budynek mieszkalny. Pobyty monarchów sprawiły, iż Mielnik był jednym z ważniejszych miast litewskich. W 1569 roku Mielnik wraz z województwem podlaskim został wcielony do Korony Polskiej.

Do naszych czasów dotrwał tylko opis zamku wysokiego, wzgórze i dobrze widoczna fosa. Na dawnym zamku niskim znajdują się ruiny "witoldowego" kościoła pod wezwaniem Trójcy Świętej (wezwanie zostało zmienione po odbudowie po zniszczeniach z XVIII wieku). Kościół był wielokrotnie burzony w czasie wojen i odbudowywany, ale wiemy, że w 1851 roku był już opuszczony i zaniedbany. Ostatecznie został spalony w 1915 roku. W latach 1940-41 jego mury zostały częściowo rozebrane. Można stwierdzić, że była to budowla orientowana (prezbiterium z ołtarzem głównym od strony wschodniej), późnogotycka, murowana z cegły z użyciem kamieni polnych o rzucie na planie prostokąta. Od strony południowej przylegają fragmenty prostokątnej zakrystii. W dawnym prezbiterium znajdują się dwa sklepione zejścia do piwnic. W głównej elewacji zachodniej znajduje się fragment gotyckiego portalu. W 1929 roku powstał komitet odbudowy kościoła, której zaniechano ze względu na istnienie nowego, ukończonego w 1920 roku.

Na szczycie wzgórza zamkowego znajdują się pozostałości murowanej kapliczki - pomnika św. Aleksandra Newskiego, wzniesionej 1865 roku dla uczczenia ocalenia cara Aleksandra II, rozebranej w 1927 roku. Nie znaczy to, że na wzgórze wejść nie warto. Roztacza się stamtąd wspaniały widok na dolinę Bugu.

Inne ciekawostki w Mielniku:

Odkrywkowa kopalnia kredy

Jest jedyną tego typu kopalnią czynną obecnie w Polsce. Początki eksploatacji kredy w Mielniku datuje się na wiek XVI. Wydobywano ją początkowo do celów budowlanych metodą tzw. "biedaszybów". Aż do roku 1952 było to wydobycie ręczne. Później rozpoczęto eksploatację na skalę przemysłową. Roczne wydobycie kredy wynosi około 80 tys. ton.

Rezerwat przyrody "Uszeście"

Jest to rezerwat florystyczny, którego celem ochrony jest zachowanie roślinności kserotermicznej (światłolubnej, odpornej na suszę) zawierającej w swym składzie szereg rzadkich gatunków roślin. Obejmuje on dwa pagórki morenowe "Duże i Małe Uszeście".

Wieża widokowa

Jest usytuowana na obrzeżu miejscowości. Zobaczyć z niej można piękną panoramę doliny Bugu i okoliczne tereny. Pod wieżą zgromadzono głazy polodowcowe. To tzw. bruk morenowy.

Galeria w dawnej synagodze

Synagoga działała do 1941 roku. Galeria prowadzi działalność wystawienniczo-kulturalną, prezentuje malarstwo i rzeźbę wielu wybitnych artystów

Linia Mołotowa

W okolicach, w lasach można napotkać bunkry (schrony bojowy tzw. linii Mołotowa wybudowane przez władze Związku Radzieckiego do obrony zachodniej jego granicy przed atakiem Niemiec hitlerowskich. Niestety są zaniedbane. Niektóre służą wręcz jako śmietnik okolicznej ludności. Fe! Trzeba wspomnieć, że rzeka Bug stanowiła granicę pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Radzieckim.

więcej: www.mielnik.com.pl