Zamek Kiszewski

gmina Stara Kiszewa

fot. jakiś czas temu

Około 1,5 km na wschód od centrum Starej Kiszewy znajdują się na terenie wsi sołeckiej Zamek Kiszewski ruiny silnej niegdyś warowni krzyżackiej, później siedziby polskich starostów. Krzyżacy niedługo po nabyciu tego obszaru w 1316 r. wznieśli murowany zamek. Miał on zabezpieczać tę część zagarniętego Pomorza od ewentualnej napaści ze strony Polaków. Warownia składała się z dwu członów: Zamku Głównego, który stał po południowo-wschodniej stronie całego założenia obronnego oraz z Przedzamcza, zachowanego częściowo do dzisiaj. Całość stanęła na dwu niewysokich płaszczyznach pośród obniżenia terenu zalanego wodami Wierzycy. Dojście do zamku znajdowało się najprawdopodobniej od południowego zachodu i prowadziło przez zwodzone mosty na rozgałęzieniach rzeki, przy których wzniesiono niebawem dwa młyny zbożowe. Jak przedstawiała się całość fortyfikacji, trudno dziś dociec wobec gruntownej zmiany konfiguracji terenu i przekształceń koryta Wierzycy w ostatnich stuleciach.
Po Zamku Głównym nie pozostało najmniejszego śladu ani nie zachował się żaden przekaz ikonograficzny jego wyglądu. Z Przedzamcza natomiast ocalały trzy baszty narożne oraz trzy ciągi łączących je murów obronnych i brama wjazdowa. Na miejscu czwartej baszty, rozebranej w niewiadomym czasie wzniesiono w drugiej połowie XIX w. nową pseudogotycką, która stanęła na XIV-wiecznych gotyckich fundamentach. Zlikwidowany został zupełnie mur południowo-wschodni, w związku z budową od tej strony w 1856 r. murowanego dworku przez ówczesnego właściciela majątku. Najlepiej zachowała się baszta przybramna, trzykondygnacyjna, z zasklepionymi pomieszczeniami w dolnej i średniej kondygnacji. Izdebka na najwyższym piętrze łączy się z obszernym pomieszczeniem, zbudowanym w początkach XVII w. nad gotycką bramą wjazdową. Zmieniająca w dużym stopniu wygląd tej bramy nadbudowa uzyskała formy renesansu niderlandzkiego Brak jest informacji o czasie wykonania renesansowej nadbudówki, a istniejąca w napisie wykonanym we fryzu budowli data została zatarta, podobnie jak i cały napis ledwie dziś czytelny. Oto jego treść: Arcem hanc superio-rum bellorum ruina maxime autem tredecentalis planc collopsam ah praeavo...
Przedzamcze miało kształt nieregularnego czworoboku o wymiarach 79 oraz 43 i 63 m. Mury i baszty już w drugiej połowie XIX w. były w stanie kompletnej ruiny. Stan zniszczenia nierestaurowanego chyba od stu lat zabytku pogarsza się z roku na rok, powstają nowe szkody i straty, jak np. zawalenie się gotyckiej, zasklepionej piwnicy pod dawnym, zrujnowanym zupełnie budynkiem browaru, a także rozbicie dolnej części dębowej kraty XlX-wiecznej, zamykającej do niedawna bramę wjazdową.
Opisany obiekt należy do najstarszych i najcenniejszych zabytków murowanych średniowiecza w powiecie kościerskim. Był on miejscem ważnych w skali regionu wydarzeń historycznych. Po wybuchu wojny 13-1etniej zajęli go i zniszczyli częściowo gdańszczanie. W ich rękach pozostawał do 3 VIII 1459 r., kiedy odbili go Krzyżacy. Podejmowane później próby odzyskania tak ważnego dla utrzymania tych terenów obiektu nie powiodły się i zamek pozostał w posiadaniu Zakonu aż do 1466 r.
Po zawarciu pokoju toruńskiego utworzone zostało na tym obszarze polskie starostwo niegrodowe, a pierwszym jago zwierzchnikiem mianowany został przez Kazimierza Jagiellończyka, zasłużony w wojnie rotmistrz królewski, Piotr Szorc z Obrąbu, który już w 1464 r. uzyskał zapis 1000 florenów ' do wygospodarowania w przyszłości na dobrach kiszewskich. Szorc brał udział w wojnie od 1461 r.; w 1465 r. dostał się do niewoli w czasie oblężenia Starogardu i przebywał w niej aż do 28.X.1466 r., tj. do kapitulacji Chojnic, gdzie go więziono.
Ród Szorców utrzymywał się na starostwie aż do 1607 r. mimo zakusów innych kandydatów na tę wartościową posiadłość. Później dzierżą starostwo Konarscy (do 1616 r.), Jan Bąkowski (do 1624), ponownie Konarscy (do 1656 r.). i Działyńscy - Michał, później Stanisław i następnie żona tego ostatniego, z domu Barbara Heidensteinówna z Sulęczyna. Po śmierci męża wyszła za Jakuba Wolskiego, który w 1724 r. otrzymuje od króla starostwo kiszewskie. Następcą po nim był od 1725 r. Franciszek Czapski. Wdowa po nim wyszła za mąż za Stanisława Skórzewskiego, umożliwiając mu dojście do posiadania starostwa. Stanisław Skórzewski, generał podporucznik, późniejszy (od 1756 r.) kasztelan elbląski, a następnie chełmiński upamiętnił się ufundowaniem kościołów w Starej Kiszewie i w Starych Polaszkach; zmarł w 1761 r. Jego następca Michał Skórzewski zmuszony został do oddania dóbr starościńskich (19 IX 1772 r.) rządowi pruskiemu.
Folwark kiszewski był w okresach pokoju dobrze zagospodarowany i uprzemysłowiony. Prócz młynów czynny był browar, gorzelnia, słodownia i tartak. Przy drodze stała starościńska karczma z zajazdem. Z lustracji przeprowadzonej w 1664 r. wiadomo, iż zamek był wówczas całkowicie wypalony przez żołdaków szwedzkich, nie posiadał dachu, a tylko 2 izby odrestaurowane przez starostę Michała Działyńskiego. Zamek opasany był jeszcze wówczas murem obronnym, zachowane były piwnice z czasów krzyżackich. Zagospodarowany już był folwark, puszczony wówczas w dzierżawę. Prócz zabudowań gospodarczych stał tam dworek dzierżawcy. (www.szramka.republika.pl)

Pozostałości gotyckiego zamku krzyżackiego z XIV wieku. (obecnie w ręku prywatnego właściciela). Z dawnego podgrodzia zachowały się (w stanie ruiny) trzy gotyckie narożne baszty (północna, zachodnia i wschodnia) z łączącymi je murami obronnymi oraz (w dobrym stanie) renesansowa baszta przybramna (brama wjazdowa), w której znajduje się pomieszczenie z oryginalnym sklepieniem gwiaździstym. Gotycką bramę forteczki rozbudowano w początku XVII w., zdobiąc ją w duchu renesansu. Czwartą, południową bramę zrekonstruowano w XIX w. wykorzystując pierwotne fundamenty. W 1856 r. pomiędzy bramą wjazdową a basztą południową wzniesiony został dworek ówczesnego właściciela folwarku, obecnie remontowany. Pod budynkiem gospodarczym w północno-zachodniej części przedzamcza znajduje się gotycka piwnica ze sklepieniem kolebkowym. Całość założenia ma kształt nieregularnego czworoboku o długości 79 m, szerokościach: 43 m i 63 m. (www.wikipedia.pl)