Kwidzyn
Zamek w Kwidzynie, gmina Kwidzyn.
Podczas pobytu na zamku w Kwidzynie spotkałem się z opowieścią o wyklętych mistrzach krzyżackich. Czemu Werner von Orseln, Ludolf König oraz Heinrich von Plauen są za takowych uznawani? Wszyscy trzej zginęli w dziwnych okolicznościach lub mieli zatargi z przedstawicielami wyższej hierarchii zakonu krzyżackiego. Między innymi dlatego nie pochowano ich w Malborku, a w badanej przez archeologów w 2006 i 2007 roku krypcie w konkatedrze kwidzyńskiej.
fot. marzec 2014
fot. lipiec 2006
fot. maj 1998
Do budowy zamku kapituły pomezańskiej przystąpiono na przełomie XIII i XIV wieku. Po pracach mających na celu przygotowanie terenu rozpoczęto wznoszenie skrzydeł zamkowych i zabudowań przedzamcza. Zamek wzniesiono z kamieni i cegieł w formie czteroskrzydłowej budowli na planie zbliżonym do kwadratu, z wieżami w narożach, dwukondygnacyjnym krużgankiem na dziedzińcu i wjazdem od strony północnej, gdzie znajdowało się gospodarcze przedzamcze. Większość prac budowlanych przy zamku zakończono w latach 1340 – 1350, w latach 80 XIV wieku ukończono Gdanisko. Pierwotnie zamek stanowił samodzielne założenie, dopiero później został połączony z katedrą, a jego narożną wieżę południowo-wschodnią przekształcono w dzwonnicę. Ukończenie nowego kościoła katedralnego jest datowane na okres rządów biskupa Jana Möncha (1377 – 1409). W tym czasie powstał w Kwidzynie unikatowy zespół architektoniczny, w którego skład weszły dwa zamki (biskupi i kapituły), katedra oraz miasto. Poszczególne człony miały własne umocnienia, a połączone murami tworzyły system obronny, doskonale wkomponowany w warunki naturalne terenu. Zamek stał się siedzibą kapituły pomezańskiej, a także centrum religijnym i polityczno-administracyjnym.
Na mocy ustaleń drugiego pokoju toruńskiego Kwidzyn, wraz z dominium biskupim, przyznany został Zakonowi Krzyżackiemu. Biskupstwo pomezańskie zostało dożywotnio oddane polskiemu biskupowi chełmińskiemu Wincentemu Kiełbasie. Po jego śmierci Zakon podjął próbę obsady biskupstwa pomezańskiego, mając poparcie ze strony kapituły katedralnej. Doprowadziło to interwencji wojsk polskich na terenach należących do biskupstwa pomezańskiego i warmińskiego. W 1478 roku wojska polskie zdobyły Kwidzyn. Mieszczanie schronili się w zamku kapituły i podpalili miasto. W trakcie działań wojennych zamek został poważnie uszkodzony – podczas prac remontowych przeprowadzonych w roku 1487, rozebrano uszkodzone wieże narożne.
W roku 1520 w wyniku kolejnych działań wojennych, wojska polskie zniszczyły całkowicie zamek biskupi i najprawdopodobniej uszkodziły zamek kapituły. W roku 1526 biskupi pomezańscy przeszli na protestantyzm. W latach 30 XVI wieku pierwszy biskup protestancki Paulus Speratus, przeprowadził na własny koszt remont zamku kapitulnego. Po jego śmierci, w roku 1551 zamek został przejęty przez urzędników księcia Albrechta Hohenzollerna, stając się budynkiem rządowym i rezydencją, w której , w 1709 roku, zatrzymał się car Rosji Piotr I, w czasie swojego pobytu w Kwidzynie, na zaproszenie króla pruskiego Fryderyka I.
W roku 1728 skrzydło południowe zamku zostało przekształcone w magazyn spożywczy dla garnizonu wojskowego. Po pierwszym rozbiorze Polski zamek stał się siedzibą sądu. W związku ze zmianą funkcji, przeprowadzono konieczne prace adaptacyjne. W salach I piętra wprowadzono podział na szereg małych pomieszczeń. Rozebrano częściowo zachodni krużganek, budując schody prowadzące z dziedzińca na I piętro. Część zamku zaadaptowano na cele więzienne. W roku 1798 podjęto decyzję o rozbiórce dwóch skrzydeł zamkowych: wschodniego i najbardziej reprezentacyjnego południowego, by z pozyskanego materiału wybudować osobny budynek.
Po roku 1854, na mocy rozporządzenia króla Fryderyka Wilhelma IV zaprzestano dewastacji zamku i rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. Ich najistotniejszy etap przeprowadzono w roku 1874, pod kierunkiem Gustava Reicherta. W rezultacie odbudowano wieże narożne, zrekonstruowano sklepienia w pomieszczeniach pierwszego piętra skrzydła północnego i uzupełniono detal architektoniczny.
Zamek pełnił funkcje sądu i więzienia do roku 1935. W roku 1936 po przeprowadzeniu szeregu prac adaptacyjnych, zamek stał się siedzibą hitlerowskiej szkoły Hitlerjugend HJ-Ostlandführerschule, i tę funkcję pełnił do roku 1945. Po zajęciu miasta przez Armie Czerwoną zamek, w odróżnieniu od Starego Miasta, szczęśliwie uniknął poważniejszych zniszczeń, splądrowano jedynie jego wnętrza. W grudniu 1949 roku zamek został przejęty przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Tekst ze strony www.zamek.kwidzyn.pl.
fot. lipiec 2006
więcej:
Nie wszystkim wiadomo, że na terenie Kwidzyna istniały kiedyś dwa zamki. Jeden z nich istniejący do dziś - to dawna siedziba kapituły pomezańskiej. Drugi, niestety dziś nieistniejący, wybudowano wcześniej na terenie dawnego grodu pruskiego. Usytuowany był na południe od średniowiecznego miasta. Na początku drewniany, przed 1260 rokiem został przekształcony w budowlę murowaną. Był siedzibą biskupa pomezańskiego. Po powołaniu kapituły pomezańskiej w 1284 roku zaczęto wznosić dla niej nową siedzibę na północ od miasta czyli dzisiejszy zamek. Tak, tak - kapituła i biskup to dwie rózne instytucje.
W roku 1233 na Żuławę Kwidzyńską, leżąca 5 km na północ od późniejszego miasta, przybyli krzyżacy i założyli na wzgórzu prowizoryczny gród, który nazwali na część patronki Zakonu Żuławą Świętej Marii (łac. Insula Sancte Mariae) po niemiecku Marienwerder. Po przybyciu do Prus posiłków wojskowych z mistrzem krajowym pruskim Hermanem Balkiem, przeniesiono ową siedzibę do „świeżo” zdobytego pruskiego grodu Quidino - w okolice dzisiejszej ul. Starozamkowej, na południe od obecnie istniejącego zamku. Nazwa grodu pochodziła od imienia pruskiego możnowładcy Quede. Krzyżacy gród nazwali, tak jak wcześniejszy prowizoryczny czyli Marienwerder. Krzyżacki gród w Kwidzynie szybko stał się bazą wypadowa w wyprawach przeciwko Prusom, w których udział brali także książęta polscy i pomorscy. W pobliżu grodu wkrótce lokowano miasto (civitas Insule Sancte Marie), które prawdopodobnie już wówczas dysponowało niezależnym samorządem oraz samodzielnym sądownictwem, kierującym się zasadami prawa chełmińskiego. Miasto, jeszcze drewniane, uległo zniszczeniu w latach 1242/1243 w czasie pierwszego powstania Prusów przeciw krzyżakom. Prawdopodobnie opustoszało wówczas na jakiś czas, gdyż nowi osadnicy pojawili się tam dopiero w 1255 r. W trakcie drugiego powstania pruskiego (1260-1273) miasto, stanowiące już wówczas własność biskupów pomezańskich, zostało ponownie dwukrotnie spalone i spustoszone.
W XIII w. krzyżacki gród był stopniowo rozbudowywany i przekształcany z budowli drewnianej w kamienną, a następnie ceglaną. W 1254 r. Kwidzyn stał się siedzibą biskupów pomezańskich. Biskupi często przebywali poza stolicą diecezji, dlatego reprezentowali ich tam komturzy zamkowi, będący członkami zakonu krzyżackiego. Komturowi towarzyszył prawdopodobnie niewielki konwent krzyżacki, składający się z rycerzy i duchownych, którzy administrowali dobrami kościelnymi. Jego członkowie byli głównie krzyżakami, ale później zdarzali się wśród nich także osoby pochodzenia miejscowego, pruskiego. W II połowie XIV w. konwent kwidzyński podzielono pomiędzy dwa zamki: w Kwidzynie i Prabutach, gdyż tam częściej rezydowali biskupi pomezańscy. Od początku XV w. rola Starego Zamku kwidzyńskiego ulegała marginalizacji, zaś po wojnach z Polską nie rezydował w nim już konwent krzyżacki, tylko zarządzał nim świecki wójt. Zamek został zrujnowany w 1520 roku.
Pozostałością po tzw. Starym Zameczku jest późnoromańska kruchta usytuowana w dawnym głównym wejściu do obecnej katedry. Wykonana jest z kamienia gotlandzkiego przed 1330 rokiem. Została przeniesiona na obecne miejsce w 1520 roku na zlecenie rajcy Antoniusa Trosta. Od zewnątrz, pod łukiem - archiwoltą - znajduje się tympanon z płaskorzeźbioną rozetą. Być może przedstawieniem Słońca. Otwory wejściowe, przedzielone kolumną wykazują cechy wczesnogotyckie.
Poniżej rekonstrukcja Starego Zamku, siedziby biskupa pomezańskiego, na podstawie badań archeologicznych Waldemara Heyma z I połowy XX wieku oraz zdjęcie kruchty katedry z kwietnia 2015 - pozostałości tegoż zamku.
Tekst na podstawie: Przewodnika ilustrowanego „Zamek i katedra w Kwidzynie” (wyd. 2010 r., Foto Liner s.c. ) oraz historii miasta na www.kwidzyn.pl.