Bystrzec

Dwór Bystrzec, gmina Kwidzyn

inne nazwy: Biały Dwór, Podzamcze

fot. maj 1998

Biały Dwór położony jest na skraju płaskowyżu górującego nad doliną Wisły. Strategiczny charakter miejsca, w sąsiedztwie dróg handlowych, zwłaszcza Szlaku Bursztynowego, został doceniony bardzo wcześnie - w okolicy znajdują się liczne pozostałości osadnictwa pruskiego oraz krzyżackiego.

Pierwsze informacje pisane pochodzą z okresu podboju pruskiej Pomezanii przez zakon krzyżacki. Wiadomo, że w 1236 r. okoliczne ziemie otrzymał, za zasługi dla zakonu, Dytryk von Dypenow (Dietrich von Tyfenowe), szlachcic z Saksonii. To on założył m.in. wieś Tiefenau (Tyfenow), dzisiejsze Tychnowy. Do końca XV w., z małymi przerwami, większość okolicznych dóbr była w rękach osób związanych z tym rodem. Po rozpadzie państwa krzyżackiego (1466) i utworzeniu Prus Królewskich przeszły one w ręce polskie.

Wiadomo, że na początku XVI w. właścicielem folwarku Bystrzec (Weisshof), dzisiejsze Podzamcze, był Jan Ulkowski, kasztelan elbląski. Jego córka Anna wyszła za Jerzego Sokołowskiego, wnosząc w posagu m.in. Bystrzec. I to właśnie on rozpoczął wznoszenie dworu w obecnym miejscu. Był to wówczas zapewne budynek tylko jednopiętrowy, ale w całości podpiwniczony, stojący na naturalnym wzniesieniu.

W pierwszych latach XVII w., prawdopodobnie przed najazdem szwedzkim (1626-1629), dwór został znacznie rozbudowany i wzmocniony, m.in. w narożniku południowowschodnim dostawiono basztę ze strzelnicami. Ufortyfikowano także samo wzniesienie, otaczając je murem od północy i zachodu, a od południa przekopano fosę. Część tych umocnień była widoczna jeszcze pod koniec XIX w.

Na początku XVIII w. Biały Dwór przeszedł w ręce rodu Kretkowskich. Wówczas to m.in. dobudowano drugą basztę w narożniku północnowschodnim. Nie miała ona już funkcji obronnych, a wystawiono ją raczej ze względów estetycznych, dla zachowania symetrii w rozplanowaniu elewacji frontowej. Stąd znacznie cieńsze mury i brak strzelnic. Mieścił się w niej alkierz (dzisiaj jest podobnie - sypialnia apartamentu nr 2).

W 1763 r. dobra bystrzyckie kupił Jerzy Dziewanowski, ówczesny wicewojewoda chełmiński. W 1772 r., po pierwszym rozbiorze Polski, ziemie te zostały włączone do Królestwa Pruskiego. W pięć lat później (1777) Dziewanowscy sprzedali majątek pruskiemu Urzędowi Wojny i Skarbu w Kwidzynie, który założył tu swoją siedzibę. Czy był ona zlokalizowana w samym dworze, nie wiadomo.

Około 1800 r. jako dzierżawca Białego Dworu pojawił się Johann Borris. W 1850 r. Urząd Wojny i Skarbu oddał dobra bystrzyckie w wieczyste użytkowanie dotychczasowym dzierżawcom, czyli właśnie rodzinie Borris. Jej przedstawiciele występują jako właściciele jeszcze w 1912 r. (Rudolph Heinrich Borris).

Dalej sprawy własności, ze względu na brak jednoznacznych zapisów, są dość zagmatwane. Podobno przed 1939, jak i po 1945 r. (do 1948) we dworze mieszkał Buszkiewicz. Kto w czasie wojny, nie wiadomo. Opuszczone zabudowania zostały dość skutecznie ogołocone ze wszystkiego, co dało się wymontować. Zapadły się dachy i runęła część murów. Podobny los spotkał leżący nieopodal cmentarz, gdzie chowano mieszkańców dworu. Dopiero w 1960 r. pozostałości zostały objęte opieką konserwatorską.

W 1994 roku obecni właściciele przystąpili do odbudowy i rekonstrukcji kompletnie zrujnowanych zabudowań. Jak im to się udało, musicie ocenić Państwo sami. (www.bialy-dwor.pl)