Pyzdry

gmina Pyzdry

fot. lipiec 2008

Zamek murowany w Pyzdrach łączony jest z fundacją Kazimierza Wielkiego z 1339 roku. Stanął być może na miejscu wcześniejszego obiektu obronnego Bolesława Pobożnego. Gotycki zamek został włączony w obręb murów miejskich tworząc z nimi wspólny system obronny i stanowił typ tzw. zamku miejskiego. Zamek założono na rzucie czworoboku z cylindryczną wieżą oraz przygródkiem gospodarczym. Częste wizyty królów świadczą o znaczeniu politycznym i obronnym zamku w ówczesnym państwie. W Pyzdrach odbywano różne zjazdy książąt i królów, wydawano akta królewskie, sprawowano najwyższe sądy, zakładano związki miast, zwoływano wiece rycerstwa i szlachty, zawiązywano konfederacje polityczne a nawet konsekrowano biskupów. Układ pomieszczeń zamku i wyposażenie zostały utrwalone w lustracjach z XVI wieku. Przed 1628-1632 r. zamek był restaurowany przez Adama Sędziwoja Czarnkowskiego – wojewodę łęczyckiego i starostę pyzdrskiego. Częściowo zniszczony w czasie ,,potopu'' szwedzkiego popadł w ruinę. W latach 1797-98 władze pruskie przeprowadziły gruntowny remont, przebudowując zamek na więzienie. W połowie XIX w. zamek oddano w ręce prywatne i zaadaptowano na cele mieszkalne.
W części północnej, na dawnych fundamentach i częściowo murach zamkowych pobudowano spichrz, a na początku XX w. zainstalowano tu młyn motorowy. Dziś budynek ten, powiększony o drugie piętro, zajmuje firma ,,Parkur''. Na zewnątrz stojącego po stronie wschodniej budynku mieszkalnego, krytego dachem naczółkowym, widoczne są niewielkie fragmenty gotyckich skarp. Większe pozostałości dawnych murów zachowały się w części piwnicznej tego domu.

Osoby mocniej zainteresowane historią kojarzą Pyzdry przede wszystkim z tego, że to właśnie tutaj zaczęła się na terenie polski nowoczesna wojna technologiczna. W 1383 roku, podczas oblężenia Pyzdr „puszkarz Bartosz wyrzucił z żelaznej piszczeli kamienną kulę, która przebiwszy podwójne wrota bramy miejskiej ugodziła plebana Mikołaja z Biechowa, który padłszy wyzionął ducha”. Było to pierwsze znane ze źródeł użycie broni palnej w Polsce. Mało kto zwraca jednak uwagę na niepozorny zespół budynków dawnej fabryki „Dziewiarka” oraz stojące nieopodal dawny młyn i kamienicę. Tymczasem wszystkie te obiekty położono na reliktach średniowiecznego zamku.

W latach 2007 i 2008 prowadzili tu badania archeologiczne przedstawiciele Katedry Archeologii Historycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego w Pyzdrach. Udało się rozpoznać imponujące założenie zamkowe na regularnym planie czworoboku z kilkoma niewielkimi, czworobocznymi wieżyczkami (być może o charakterze komunikacyjnym) dostawionymi do murów kurtynowych. Pozyskano znaczną ilość ruchomego materiału zabytkowego, w tym niezwykłe  naczynia z jasnej glinki. Ich niezwykłość spowodowana jest nie tylko faktem wysokiej jakości technicznej wykonania (choć stosunkowo słabym wypałem) ale także bardzo wczesnym (sięgającym XIV w.) malowaniem czerepów czerwoną farbą (zasadniczo naczynia malowane pojawiają się w Polsce na szerszą skalę dopiero w okresie nowożytnym). W murach młyna odsłonięto spod tynków gotyckie gurty sklepienne. Być może niektóre elementy zostaną wyeksponowane i będą dostępne dla turystów.

Na podstawie tekstów ze stron: www.pyzdry.pl oraz http://gunthera.wordpress.com/2008/08/05/badania-zamku-w-pyzdrach.