Rurka

kaplica w Rurce, gmina Chojna

Komandoria templariuszy w Rurce na Pomorzu Zachodnim powstała w wyniku donacji Barnima I Mądrego z 1234 roku, poszerzonej następnie w 1244 roku. Siedziba zakonna zajmowała płaski, elipsoidalny teren w zakolu rzeki Rurzycy, pośród bagien i mokradeł. Pozostałością po zabudowie komandorii jest kamienna, późnoromańska kaplica, choć bez wątpienia, były tutaj jeszcze inne zabudowania, w tym reprezentacyjna wielka sala oraz budynki gospodarcze. Posiadłości w ziemi bańskiej zostały nadane przez księcia Barnima I w 1234 roku, na mocy dokumentu wystawionego w Spandau. Fundacja ta oraz zwyczajowe zrzeczenie się dziesięcin przez biskupa kamieńskiego zostało potwierdzone w 1239 roku przez papieża Grzegorza IX. Dobra bańskie zostały poszerzone o nadanie z 1244 roku obejmujące wieś Nawodna. Po raz pierwszy komendant rurecki - Friedrich de Roreke został wymieniony w 1261 i następnie w 1263 roku. Po śmierci Barnima I w1278 roku, zaczął narastać konflikt między templariuszami a jego sukcesorem Bogusławem IV. Margrabiowie brandenburscy z dynastii askańskiej Otto IV i Konrad I w sposób widoczny popierali rureckich templariuszy, przekazując im w 1282 roku patronat nad kościołem Mariackim w Chojnie. Trwająca w tym czasie wojna pomiędzy Księstwem Pomorskim a Marchią Brandenburską zakończyła się pokojem w 1284, na mocy którego Bogusław IV zobowiązał się nie prześladować templariuszy za ich poparcie dla margrabiów. Postąpił jednak zupełnie inaczej, najeżdżając dobra zakonne i wypędzając templariuszy ze swojego księstwa. Dopiero obłożenie księcia klątwą przez papieża, przyczyniło się do powrotu braci zakonnych w ich posiadłości. W latach 1285-1291 komendantem rureckim był Bernhard von Eberstein, pełniący później funkcje komandora Chwarszczan i preceptora zakonu na Nową Marchię, Polskę, Czechy i Morawy. W latach 1296-1303 funkcję komandora w Rurce pełnił Jordanus von Esbeke, wzmiankowany wcześniej w Leśnicy jako wicepreceptor zakonu. W 1305 roku na czele komandorii stał Dietrich von Lorenen.

Kaplica templariuszy rureckich została konsekrowana w 1248 roku przez biskupa kamieńskiego Wilhelma, który dokonał tutaj też nadania dla cysterek spod Trzcińska. Budowla założona jest na planie prostokątnym z wyodrębnionym po stronie wschodniej, czworobocznym prezbiterium. Jest to budowla wzniesiona z granitowych, starannie obrobionych kwader. Oryginalne wejście do kaplicy, w formie uskokowego portalu zachowało się po stronie południowej. Wnętrze oświetlone jest wąskimi, obustronnie rozglifionymi, zamkniętymi półkoliście oknami, a od strony wschodniej okulusem. Obie części kaplicy zostały nakryte oddzielnymi, wysokimi dachami dwuspadowymi. Wewnątrz prezbiterium podczas badań architektonicznych odkryto kapitele świadczące, o przesklepieniu tej niezwykle istotnej części budowli. Kaplica templariuszy w Rurce reprezentuje typ skromnej budowli sakralnej rozpowszechnionej w tym czasie na terenie Pomorza i Marchii Brandenburskiej przez warsztaty budowlane pracujące na zamówienie kolonistów niemieckich. Jedynie fakt umieszczenia budowli w obrębie majdanu komandorii templariuszy świadczył o jej prestiżowej funkcji - oratorium zakonnego. Templariusze w dobrach rureckich prowadzili akcję kolonizacyjną, fundowali wiejskie kościoły parafialne (m. in. w Swobnicy) oraz pozwiązani byli z wytyczeniem i założeniem na prawie niemieckim miasta Banie wraz z budową jego kościoła farnego, zachowanego do dnia dzisiejszego w swym niemal oryginalnym kształcie.

Po 1312 roku dobra rureckich templariuszy przejęli joannici, wzmiankowani tutaj jednak dopiero w 1329 roku. Komandoria w Rurce stała pozostawała ich siedzibą do tragicznych wydarzeń z 1373 roku. Wówczas to siedziba zakonna została najechana przez rycerzy von Wedel, mieszczan z Chojny i chłopów z pobliskiego Barnkowa. Komandoria została spalona, dobra zrabowane, a kaplica zbezczeszczona. Komendant Wilhelm Holsten został pojmany i uwięziony. Joannici przenieśli się po tych zajściach do pobliskiej Swobnicy, gdzie wybudowali zamek, zachowany do dnia dzisiejszego. Dawna siedziba komandorii w Rurce podupadła. Kaplica była wykorzystywana na cele sakralne do końca XV wieku, a następnie została wraz z całym majątkiem wydzierżawiona. Na podstawie danych archiwalnych wiadomo, że mieścił się tutaj spichlerz, a następnie gorzelnia. Dzierżawcy majątku wybudowali opodal dwór. Po II wojnie światowej istniało tutaj Państwowe Gospodarstwo Rolne. Obecnie teren dawnej komandorii templariuszy, w tym budynek kaplicy, stanowi własność prywatną. W ostatnich latach przeprowadzono przy kaplicy prace zabezpieczające, które polegały m.in. na rozbiórce wtórnie dodanego od strony południowej budynku gospodarczego oraz nakryciu budowli dachami, nawiązującymi w swej geometrii do oryginalnego rozwiązania. Na terenie dawnej komandorii trwają też od kilku sezonów wykopaliska archeologiczne, których celem jest przebadanie średniowiecznego cmentarzyska oraz ustalenie historycznego rozplanowania tej placówki zakonnej. Tekst: Błażej Skaziński, www.templariusze.org

więcej: www.lazowski.szczecin.art.pl/rurka